chevron_left
chevron_rightУзровень 2

Аканне. Узровень 1

Правапіс О, Э – А (аканне): правапіс О

Напачатку сфармулюем асноўнае правіла беларускага акання:

Галосныя О, Э звычайна пішуцца пад націскам, а не пад націскам пераходяць у А: мо́ва- маўле́нне, маро́з-маразы́, рэ́чка-рака́.

Механізм такі: напрыклад, у слове рэчка націскным з’яўляецца першы склад – рэ́чка, таму пішацца Э (яна пад націскам). Калі мы зменім слова і націск будзе падаць на іншы склад, напрыклад, возьмем слова рака́ (націск на другі склад), літара Э ператварыцца ў А: рэ́чка-рака́. Тое ж самае адбываецца з літарай О. Не пад націскам, яна становіцца А.

Запомніце!

Пад націскам пішацца амаль заўсёды:

  1. у пачатку запазычаных слоў: орган, опера, Осла, ордэн;
  2. у пачатку славянскіх прозвішчах і назвах: Омск, Орша, Осіпаў;
  3. у сярэдзіне і на канцы слоў пасля цвердых і зацвярдзелых зычных: малако, жоўты, кіно, добры, Сянно.

Не пад націскам захоўваецца вельмі рэдка:

  1. у выклічніках і часціцах: ого, ой, ой-ой;
  2. у некаторых тэрмінах іншамоўнага паходжання: оталарынголаг, оптаэлектроніка, омметр, а таксама слова одапісец.
  • ЗАДАННЕ

    Падбярыце словам  пары, каб О, Э перайшлі ў А, пастаўце націск.

    Узор: год –гады.

    1. дом —
    2. сэрца —
    3. голас —
    4. новы —
    5. свой —
    6. горад —
    7. чорны —
    8. мой —
  • АДКАЗ (клiкнi!)
    1. до́м — дамы́
    2. сэ́рца — сардэ́чны
    3. го́лас — галасы́
    4. но́вы — наві́ны
    5. сво́й — свае́
    6. го́рад — гарады́
    7. чо́рны — чарне́ць
    8. мо́й — мае́

  У некаторых спрадвечна беларускіх словах са спалучэннямі ро-, ло- О не пад націскам пераходзіць у Ы(!) замест А:  бровы- брыво, кроў-крыві, гром-грыміць.

Гэта трэба запомніць!

Такім жа чынам некаторыя запазычаныя словы у беларускай мове таксама атрымалі літару Ы замест А у сярэдзіне слова не пад націскам: брызент, канцылярыя, інжынер, почырк, трывога, дрызіна, цырымонія, рысора. А таксама беларускія словы яблык, яблыня, яблычны, яблыневы.

  • ЗАДАННЕ

    З дадзеных слоў складзіце пары, пастаўце націск у кожным слове.

    Узор: вада – падводны.

    вада просьба  востры малодшы радзіма  добры прасіць таўсцець гаварыць успамін вораг  вастрыё тоўсты шэрсць падводны дабро гаворка родная варожы помніць шарсцяны  моладзь 

      

       

      

      

  • АДКАЗ (клiкнi!)
    1. Вада́ — падво́дны
    2. Про́сьба — прасі́ць
    3. Вастрыё́ — во́стры
    4. Мало́дшы — мо́ладзь
    5. Радзі́ма — ро́дная
    6. До́бры — дабро́
    7. Таўсце́ць — то́ўсты
    8. Гавары́ць — гаво́рка
    9. Успамі́н — по́мніць
    10. Во́раг — варо́жы  
    11. Шэ́рсць — шарсцяны́ 

СКЛАД КУРСА